Yaponlarning uzoq umr ko‘rishlari afsona emas, balki isbotlangan haqiqatdir. Kunchiqar mamlakatda yoshi 100 yoshdan oshgan 86 mingdan ortiq kishi rasmiy ro‘yxatga olingan. Bu yerda o‘rtacha umr ko‘rish yoshi 84,2 yoshga yetadi, bu esa Yaponiyani ushbu ko‘rsatkich bo‘yicha jahon reytingida yetakchi ekanligidan dalolat.  Yapon erkaklari o‘rtacha 81 yoshga, ayollar esa 87 yoshgacha umr ko‘rishadi va bu raqamlar o‘sishda davom etmoqda. Kelajakda bundan ham katta o‘sish kutilmoqda.

Ammo ular qanday qilib bunday ajoyib natijalarga erishadilar? Bu faqat guruch va baliqning an’anaviy diyetasiga bog‘liqmi? Yuz yoshlilarni o‘rganayotgan yapon gerontologlari xalqning uzoq umr ko‘rish sirini tushuntiruvchi oltita asosiy omilni aniqlashdi.

Kam, lekin tez-tez

Yaponlar uzoq vaqtdan beri oziq-ovqatda me’yorga amal qilishadi, ya’ni kichik qismlarni afzal ko‘rishgan. Ularning idish-tovoqlari biz o‘rganib qolgan katta tarelkalardan ko‘ra ko‘proq likopchaga o‘xshaydi. Ovqatlanish paytida vilkalar va qoshiqlar o‘rniga tayoqchalardan foydalanishlari sababli, ovqatlanish qulay va o‘lchovli bo‘ladi. Ushbu yondashuv kichik qismlarni asta-sekin  yeyishga imkon beradi. Ularning qoidasi oddiy: yog‘li va og‘ir ovqatdan ko‘ra, turli xil sog‘lom – yengil ovqatlar bilan kifoyalangan yaxshiroq.

Bundan tashqari, yaponlar oziq-ovqat haroratiga nisbatan ovqatlanish odatlarini qayta ko‘rib chiqishni boshladilar. So‘nggi yillarda ular issiq ovqat va ichimliklar iste’mol qilishni to‘xtatdilar, chunki shifokorlar oshqozon shilliq qavatining doimiy kuyishi saraton kasalligini keltirib chiqarishi mumkinligini aniqladilar, bu mamlakatda uzoq vaqtdan beri jiddiy muammo bo‘lib kelgan. O‘rtacha haroratli oziq-ovqat mahsulotlariga o‘tish bilan ushbu kasallik bilan kasallanish sezilarli darajada kamaydi.

Yaponiyada keksa odamlarning ovqatlanishiga alohida e’tibor beriladi. Supermarketlarda, alohida javonlarda siz nafaqadagilar uchun maxsus bolalar ovqatlarini eslatuvchi mahsulotlarni topishingiz mumkin. Bu yosh bilan ovqat hazm qilish tizimi faoliyatining pasayishini hisobga oladigan yumshoq, jele yoki pyure ovqatlar. Bunday ozuqalar keksa odamlarga qulay va tanaga keraksiz stresslarsiz ovqatlanish imkonini beradi.

Kamroq tuz – ko‘proq foyda

Yaponiyada tuz sog‘liq uchun yashirin tahdid sifatida qaraladi. Bu yerda ular qoidaga qat’iy rioya qilishga harakat qilishadi: kuniga 10 grammdan ko‘p emas. Yangi sabzavot va guruch ularning kundalik ratsionining asosi hisoblanadi. Go‘sht, ayniqsa, keksa yaponiyaliklar orasida mashhur emas. Ular buni o‘z yoshi uchun juda og‘ir ovqat deb hisoblashadi. Qizig‘i shundaki, go‘shtli taomlarga bo‘lgan muhabbat amerikaliklar bilan birga mamlakatga kelgan, ammo hozir teskari tendensiya mavjud – baliq va soya kabi an’anaviy mahsulotlarga qaytishmoqda. Yaponlar deyarli har kuni yangi baliq sotib olishadi – bu ularning diyetasining ajralmas qismidir.

Ovqat pishirish usullariga kelsak, bu yerda ham qoidalar mavjud: ovqatni qovurmaslik kerak. Yaponlar qaynatish, qovurish, pishirish yoki bug‘da pishirishni afzal ko‘radi, minimal yog‘ qo‘shadi. Ularning sho‘rvalari mahsulotlarga boy emas, balki yengil, deyarli suyuq bo‘lib, ularda go‘sht o‘rniga dengiz o‘tlari, baliq, dengiz mahsulotlari va tofu ko‘proq uchraydi.

Yaponiyada meva va sabzavotlarni tanlashga alohida e’tibor beriladi. Bu yerda ular import qilinadigan, sun’iy yetishtirilgan mahsulotlarga qaraganda ancha foydali va mazali ekanligiga ishonib, mavsumiy, yerda o‘sgan mahsulotlarni qadrlashadi. Shuning uchun, javonlarda siz mavsumga mos keladigan mevalarni ko‘rishingiz mumkin – yaponlar oziq-ovqatning yangiligi, tabiiyligiga juda sezgir va e’tiborli bo‘lishadi.

Choy hamma narsaning boshidir

Keksa yaponiyaliklar o‘zlarining suv balansini diqqat bilan kuzatib boradilar, yoshlikdagi kabi suyuqlik ichishga harakat qilishadi. Rossiyada keksa avlod ko‘pincha suyuqlikni iste’mol qilishni kamaytirish kerak deb hisoblashsa, yapon va rus gerontologlari buning aksini aytishadi – suv har qanday yoshda kerak.

Ichimliklar haqida gap ketganda, choy ichish Yaponiyada haqiqiy madaniy an’anadir. Yaponlar uchun choy shunchaki ichimlik emas, balki ularning uzoq umr ko‘rishi va farovonligining muhim elementidir.

Ular o‘qishadi, muloqot qilishadi va televizor ko‘rishmaydi

Mahalliy yuz yoshlilarning sirlarini o‘rgangan yapon gerontologlari e’tiborni umr ko‘rish davomiyligiga bevosita ta’sir etuvchi yana bir muhim omil – aqliy faoliyatga qaratdi. Yapon keksa odamlari o‘zlarining miya bilan bog‘liq sog‘liklarini yaxshi holatda saqlashga doimo intilishlari bilan ajralib turadi. Ular kitob o‘qiydilar, jumboqlarni yechadilar, yangi narsalarni o‘rganadilar va ta’lim kurslariga boradilar. Aqliy bandlik xotira pasayishi bilan bog‘liq xastaliklar rivojlanishining oldini olishga yordam beradigan asosiy qoidalardan biridir.

Shu bilan birga, ularning hayotida televizor kamtarona o‘rin egallaydi. Soatlab ekran qarshisida o‘tira oladigan boshqa mamlakat keksalaridan farqli o‘laroq, yaponlar televizor ko‘rishga kuniga yarim soatdan ko‘p vaqt sarflamaydilar. Teleseriallar, yangiliklar va ko‘ngilochar ko‘rsatuvlar kunchiqar mamlakatining keksalari uchun unchalik qiziq emas. Rossiya va Qo‘shma Shtatlarda keksa odamlar kuniga bir necha soat televizor qarshisida o‘tkazishlari mumkin bo‘lsa, yaponlar o‘z vaqtlarini foydaliroq narsaga bag‘ishlashni afzal ko‘rishadi.

Ular uchun eng muhimi jonli muloqotdir. Yaponiyalik keksalar tez-tez do‘stlari bilan uchrashadilar, bir-birlarinikiga tashrif buyurishadi, sport to‘garaklari va keksalar uchun o‘quv klublarida qatnashadilar. Ular ijtimoiy hayotda faol ishtirok etadilar, chunki bu yerda ular uzoq va faol hayotning kaliti sifatida o‘zlarini jamiyat uchun foydali va muhim his qilishga harakat qiladilar. Yaponiyada keksalik yolg‘izlanish vaqti emas, balki to‘liq hayot kechirish, faol va foydali bo‘lishni davom ettirish imkoniyatidir.

Harakat – bu hayot!

Jismoniy faollik va to‘g‘ri turmush tarzi, gerontologlarning fikriga ko‘ra, uzoq umr ko‘rish uchun kurashda yaponlarning ikkita maxfiy qurolidir. Bu yerda sayr qilish nafaqat yoqimli dam olish, balki kundalik marosimdir. Har bir keksa yapon odatda kuniga kamida bir soat yuradi va bu yurak va butun tanaga ajoyib ta’sir ko‘rsatadi. Hatto mamlakatning eng keksa aholisi ham radio mashqlari yordamida tanalarini yaxshi holatda saqlashda davom etmoqdalar, ha, ha, to‘g‘ri eshitdingiz!

Shunisi e’tiborga loyiqki, yaponlar kunning ko‘p qismini oyoqlarida o‘tkazadilar. Ular navbatda turishadi, jamoat transportida, ishga yoki eng yaqin bekatga piyoda borishadi. Hatto uyda ham ular an’anaviy hojatxonalarni afzal ko‘rishadi. Proktologlarning aytishicha, hojatxonaga borishning bu usuli ancha foydali.

Pul katta rol o‘ynaydi

Gerontologlar oddiy haqiqatni ta’kidlashadi: uzoq umr ko‘rish davomiyligi farovonlik darajasiga bevosita bog‘liq. Keksa odamning daromadi qanchalik yuqori bo‘lsa, uzoq umr ko‘rish imkoniyati shunchalik yuqori bo‘ladi. Bu shunchaki quruq ma’lumot emas, balki haqiqat. Moliyaviy imkoniyatlar eng yaxshi oziq-ovqat degani, sayohat qilish, yaxshi mutaxassislar tomonidan davolanish va kerakli tibbiy yordamni o‘z vaqtida olish imkonini beradi.

Va bu yerda yana bir muhim jihat – tibbiy yordam. Yaponiyada keksa odamlar shifokorlarga tez-tez tashrif buyurishadi. O‘rtacha yaponiyalik keksa yiliga taxminan 12 marta klinikaga tashrif buyuradi, bu sog‘liq muammolarini erta aniqlashga yordam beradi. Ammo yana bir tomoni gigiyena uzoq umr ko‘rishning ustunidir. Yaponiyalik bobo va buvilar kuniga ikki marta dushga tushishadi – ertalab o‘zini tetik his qilish uchun, kechqurun esa o‘tgan kun tashvishlarini yuvib, dam olish uchun.

Yaponlar uchun o‘zingizga g‘amxo‘rlik qilish moda emas, balki hayot tarzidir. Doimiy shifokorlar tashrifidan tortib, kundalik tozalik marosimlarigacha bo‘lgan barcha narsa ularga nafaqat uzoq umr ko‘rishga, balki ko‘p yillar davomida tiniq fikr, jo‘shqin tana va hayotda faol ishtirok etishga yordam beradigan odatlarni qo‘shadi.