Бу ғалати туйғуни ҳамма билади: ёшимизга ёш қўшилган сари вақт тез ўтаётганга ўхшайди. Болаликда йиллар чексиз ўтаётгандек кўринади, аммо ҳозир ойлар ҳафталардек учиб кетмоқда. Нимага шундай, ҳатто атрофингиздаги одамлар ҳам вақтнинг тезлашганини бот-бот эслашади, аслида-чи? Жавоб миямизнинг ишлаши, яъни вақтни идрок этишнинг психологик механизмларида...

Бизнинг миямиз даврларнинг давомийлигини ҳаётнинг умумий давомийлиги билан боғлиқ ҳолда баҳолайди. Беш ёшли бола учун бир йил бутун ҳаётининг тўлиқ бешдан бир қисмини (20%) ташкил қилади. 50 ёшли одам учун ўша йил умрининг атиги 2 фоизини ташкил қилади. Шу сабабли, субъектив равишда, болаликдаги бир йил анча узоқроқ давр бўлиб туюлди.

Вақтни идрок этишда ахборотнинг роли

Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, биз янги тажриба орттирганимизда вақт узаяди. Буни таътилнинг биринчи куни жуда узоқ туюлишини ва сўнгги  кунлар тез ўтганида кўриш мумкин. Мия янги маълумотларни янада интенсив равишда қайта ишлайди ва эслаб қолади, батафсил хотиралар яратади. Талабалик йилларингизни эсланг: янги фан бўйича биринчи маъруза янги маълумотлар оқими туфайли чексиз узоқ бўлиб туюлиши мумкин.

Вақтнинг нейробиологияси

Олимларнинг аниқлашича ёшимиз ўтган сари нейрон алоқалар барқарор бўлади – мия мунтазам маълумотни тезроқ ва самаралироқ қайта ишлайди, бу эса вақт тезлашгандек фикр уйғотади.

Вақт «парвоз»ини қандай секинлаштириш мумкин?

Доимий равишда янги тажриба орттиринг. Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, мия янги маълумот олганида батафсилроқ нейрон алоқаларни ҳосил қилади. Саёҳат қилиш, янги севимли машғулотлар, тилларни ўрганиш мияни қаттиқроқ ишлашга ундайди, бу эса субъектив равишда вақтни узайтиради, худди болалик давридагидек, бутун дунё янгидек туюлади.

Одатий одатларингизни ўзгартиринг

Кун тартибини бузганимизда, миямиз автопилот режимидан фаол маълумотларни қайта ишлаш режимига ўтади. Ишга борадиган йўлни оддий ўзгартириш ёки янги тушлик жойи, худди болаликдаги ҳар бир янги тажрибада бўлгани каби, хотирада янада ёрқинроқ вақт белгиларини яратиши мумкин.

Зеҳн-идрокни ривожлантириш

Нейроилмий тадқиқотлар шуни кўрсатадики, биз ҳозирги дақиқага эътибор қаратганимизда, узоқ муддатли хотирани шакллантириш учун масъул бўлган миянинг бир хил соҳалари фаоллашади. Бу ҳар бир лаҳза тўлиқ ва чуқур яшаган болалик туйғусини қайтаришга ёрдам беради.

 Қизиқарли вақт парадокси

Қизиғи шундаки, вақт субъектив равишда ёши билан тезлашса ҳам, кекса одамлар кўпинча маълум дақиқаларни онглироқ ва чуқурроқ бошдан кечиришларини таъкидлашади. Бу тўпланган тажриба ва ривожланган фикрлаш қобилияти билан боғлиқ.

Хуллас, ёш билан вақтнинг субъектив тезлашиши психологик ва нейробиологик механизмларнинг мураккаб ўзаро таъсири натижасидир. Миямиз вақтни қандай қабул қилишини тушуниш бизга ноёб имконият беради: ҳар куни кашфиётлар билан тўлиб-тошган ва чексиздек туюлган болалик туйғусини қайта тиклашимиз мумкин. Янги тажрибалар яратиш, тартибларни бузиш ва онгни машқ қилиш орқали биз нафақат вақтнинг субъектив ўтишини секинлаштирамиз, балки ҳаётимизни худди болалигимиздаги каби бой ва тўлиқроқ қиламиз.